Erken çocukluk döneminde oyun, çocukların kendilerini anlamasını ve ifade etmesini sağlar.

Çocuklar, oyun ile gündelik hayatta yaşadıklarını yansıtır, anlamlandırır ve yeniden şekillendirir. Bazen çocuklar bu süreci bir hayali arkadaş aracılığı ile yönetir. Çocuklarda hayali arkadaş, görünür ya da görünmez nesnelerden oluşabilmektedir. İnsanlar, hayvanlar, yaratıklar, ruhlar, kurgusal karakterler hayali arkadaş olarak seçilebilir.

Çocuklarda hayali arkadaş; erken çocukluk döneminde dört yaş civarında en yüksek düzeyde, kız çocuklarında erkek çocuklarına göre daha yüksek oranda görülmektedir. Kız çocukları daha çok hayali arkadaşlarla sosyalleşmeye, öğretim ve ilgiye dayalı oyunlar kurarken erkek çocukları daha çok süper kahraman oyunları kurar. Kız çocuklarının hayali arkadaşları kendilerine göre daha güçsüz ya da beceriksizken erkek çocuklarının hayali arkadaşları idealize edilen ya da hayranlık duyulan arkadaşlardır.

Erken çocukluk döneminde oluşturulan hayali arkadaş, çocukların kendi ihtiyaçlarını karşılayacak özelliklere sahip olmaktadır. İdeal özelliklerin atfedildiği hayali arkadaşlar, onaylanma ihtiyacının karşılanmasında rol alabilir. Mesela bir çocuk, kendisini onaylayan ve çatışma yaşamadığı bir hayali arkadaş oluşturarak koşulsuz sevgi ve kabul alabilir. Günlük hayatta çaresizlik duyguları yaşayan bir çocuk, oyunda kurduğu hayali arkadaşları üzerinden kontrol duygusunu deneyimleyebilir, kendi hakimiyetinde olan durumlar oluşturabilir. Bu sayede günlük yaşamında yetersizlik ya da güçsüzlük hissettiği alanları hayali arkadaş yoluyla telafi edebilir.

Hayali oyun arkadaşı olan çocuklarda yapılan bilişsel gelişim çalışmalarına göre hayali arkadaşı olan çocuklarda diğer insanların duygu, düşünce ve inançlarını anlama becerisinin daha iyi olduğu gözlenmiştir. Ayrıca diğer bir görüşe göre, hayali arkadaşı olan çocukların daha yaratıcı ve yetenekli olduğu düşünülmektedir.

Sosyal destek almak ve yeterli hissetmek amacıyla kurulan hayali arkadaşlıklarda çocuk, günlük yaşamında arkadaşlarından ya da ebeveynlerinden alamadığı duygusal destek ve yakınlığı hayali arkadaşı üzerinden alır. İlişki kurma, geliştirme, yönetme ve diğer sosyal deneyimlerini hayali arkadaş üzerinden deneyimler. Sosyal kaygı düzeyleri yüksek olan çocuklarda hayali arkadaş oluşturma düzeyleri yüksektir. Sosyal kaygı düzeylerini azaltmak için hayali arkadaş üzerinden sosyal ilişki deneyimleyerek sonuçları ile baş etme becerileri kazanırlar. Ayrıca, ihmal ve istismara uğrayan çocuklar, olumsuz duygularını da hayali arkadaş aracılığı ile düzenleyebilir. Örneğin, annesi işe gittiğinde ortaya çıkan hayali arkadaş, aslında annenin yokluğunda karşılaşılan olumsuz duygu ile baş etme aracı olarak kullanılmıştır.

Nasıl gerçek arkadaşlıklarda her zaman tam anlamıyla bir uyum, anlaşma görülmüyorsa hayali arkadaşlarda da görülmez. Bazen çocukla çatışır, aynı fikirde olmaz, korkar ya da kızar. Bu sayede duygu düzenlemelerini gerçek arkadaşları aracılığı ile yapamasa bile hayali arkadaşları üzerinden yapabilir, duyguları ile baş etme becerisi kazanabilir. Çocuğun sosyal yaşamda deneyimlediği ilişki düzeyi arttıkça, eksikliklerini hayali arkadaş yolu ile telafi ettikçe hayali arkadaş ile kurulan etkileşim düzeyinde azalış görülmektedir.